લોકસભા ચૂંટણી : તમારા એક વોટ પાછળ કેટલો ખર્ચ થઈ રહ્યો છે ? 2024 ની ચૂંટણી વિશ્વની સૌથી મોંઘી બની રહેશે

ન્યુ દિલ્હી : દેશમાં વર્ષ 2024 માટે લોકસભાની ચૂંટણી ચાલી રહી છે. આ ચૂંટણીમાં બે તબક્કાનું મતદાન થયું છે જ્યારે 05 તબક્કાનું મતદાન બાકી છે. ભારતીય સામાન્ય ચૂંટણીઓ એટલી મોંઘી હોય છે કે તમે કલ્પના પણ કરી શકતા નથી કે તમારા વોટનો કેટલો ખર્ચ થાય છે, એટલે કે જ્યારે તમે વોટ નાખો છો ત્યારે ચૂંટણી પાંચ દ્વારા તેના પર કેટલા પૈસા ખર્ચવામાં આવે છે.

ચૂંટણીમાં ફરજ બજાવતા લોકોને એક દિવસ માટે મળતા પૈસા કરતાં તમારા એક વોટની કિંમત વધારે છે. વર્તમાન ભારતીય ચૂંટણીઓમાં ખર્ચના તમામ રેકોર્ડ તૂટી રહ્યા છે. આ વખતે સમગ્ર ચૂંટણી ખર્ચ લગભગ 1.35 લાખ કરોડ રૂપિયા થવાનો છે. જ્યારે ગત વખતે 2019ની સામાન્ય ચૂંટણીમાં કુલ ખર્ચ 60,000 કરોડ રૂપિયા હતો. 03-04 મહિનાની કવાયત બાદ સેન્ટર ઓફ મીડિયા સ્ટડીઝ એટલે કે CMS દ્વારા ચૂંટણી પર ખર્ચ કરવામાં આવી રહેલી રકમનો અંદાજ લગાવવામાં આવ્યો છે.

CMS લગભગ 35 વર્ષથી દેશમાં ચૂંટણીઓ પર નજર રાખી રહ્યું છે. દર વર્ષે, CMS ચૂંટણી ખર્ચનું સંપૂર્ણ મૂલ્યાંકન કરે છે, જે તમામ પ્રકારના ખર્ચને ઉમેરીને કરવામાં આવે છે. આમાં તમામ પ્રકારના પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ ખર્ચનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. તેમાં રાજકીય પક્ષોનો ખર્ચ, ચૂંટણી પંચનો ખર્ચ, સરકારનો ખર્ચ, એટલે કે સામાન્ય ચૂંટણીઓમાં થતા તમામ પ્રકારના ખર્ચનો સમાવેશ થાય છે.

જ્યારે અમેરિકામાં 2020ની ચૂંટણીઓ યોજાઈ ત્યારે ભારતીય રૂપિયાની દ્રષ્ટિએ તે 1.2 લાખ કરોડ રૂપિયા હતી અને તેને વિશ્ર્વની સૌથી મોંઘી ચૂંટણી કહેવામાં આવી હતી. દુનિયામાં બહુ ઓછા એવા દેશો છે જ્યાં ચૂંટણીમાં આટલી મોટી રકમનો ખર્ચ કરવામાં આવે છે. ભારતીય ચૂંટણીઓમાં, ચૂંટણી પ્રક્રિયા માટે તૈનાત, સુરક્ષા દળોની એક જગ્યાએથી બીજી જગ્યાએ જવા, લોજિસ્ટિક્સ ખર્ચ અને EVM અને VVPAT  જેવી વસ્તુઓ પર ભારે ખર્ચ કરવામાં આવે છે.

ભારતમાં આ ચૂંટણીમાં 96.6 કરોડ મતદારો છે, અને દેશની કુલ વસ્તી 140 કરોડની આસપાસ છે. જો આપણે કુલ ચૂંટણી ખર્ચ રૂ. 1.35 લાખ કરોડ ગણીએ તો એક મતદાર દીઠ એક મતનો ખર્ચ રૂ. 1400 જેટલો થાય, પરંતુ જો દેશની કુલ વસ્તી સાથે એક વ્યક્તિના મતની કિંમતની ગણતરી કરવામાં આવે તો આ ખર્ચ રૂ. દરેક મત રૂ. 964.28 થશે.

પ્રિસાઇડિંગ ઓફિસરને કેટલી કિંમત મળે છે, તે ભારતના અડધાથી વધુ લોકોની એક દિવસની આવક સમાન કહી શકાય? જો કે, અમે તમને જણાવી દઈએ કે જ્યારે તમે વોટ કરવા જાઓ છો, ત્યારે ચૂંટણી પંચ દ્વારા ત્યાં તૈનાત પ્રિસાઇડિંગ ઓફિસરને એક દિવસ માટે આપવામાં આવતી 350 રૂપિયાની રકમ ભારતીય મતદારના વોટની કિંમત કરતા 3-04 ગણી છે. 

ચૂંટણીમાં તૈનાત તમામ લોકોને એક દિવસના ભોજન માટે 150 રૂપિયા અથવા આટલી કિંમતનું ભોજનનું પેકેટ આપવામાં આવે છે. TA અને DAની રકમ 100 ટકા છે.

પહેલી ચૂંટણીમાં કેટલો ખર્ચ થયો હતો :
જ્યારે 1952માં દેશમાં પહેલીવાર ચૂંટણી થઈ ત્યારે 10.45 કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ થયો હતો. ત્યારથી લઈને 2009ની ચૂંટણી સુધી ચૂંટણી ખર્ચની રકમમાં 84 ગણો વધારો થયો છે અને જો વર્તમાન ચૂંટણીના ખર્ચની વાત કરીએ તો તે લગભગ હજાર ગણો છે. જો કે સરકારે 1952માં ચૂંટણીમાં વધુ ખર્ચ કર્યો હતો, પરંતુ ત્યારબાદ 1957 અને 1962ની ચૂંટણીમાં આ રકમ ઘટી ગઈ હતી.

2019ની ચૂંટણીમાં ખર્ચવામાં આવેલા કુલ 60,000 કરોડ રૂપિયામાંથી ભાજપે તેનો 45 ટકા ખર્ચ કર્યો હતો. 2024ની ચૂંટણીમાં આમાં વધુ વધારો થશે. જો કે, ચૂંટણીમાં જે પણ ખર્ચ કરવામાં આવી રહ્યો છે, વહેલા કે મોડા દેશની જનતાએ તેનો બોજ ટેક્સ અને અન્ય વિવિધ ટેક્સ અને સરચાર્જ દ્વારા ચૂકવવો પડશે.

1952 માં 
જ્યારે દેશમાં પહેલીવાર લોકસભાની ચૂંટણી થઈ ત્યારે તેના પર 10 કરોડ રૂપિયાથી વધુ ખર્ચ કરવામાં આવ્યો હતો 1957 અને 1962. કારણ એ હતું કે પ્રથમ ચૂંટણીમાં પ્રક્રિયાગત ખર્ચો હતા જે પ્રથમ વખત કરવામાં આવી રહ્યા હતા. આ ચૂંટણીમાં ભારતની કુલ વસ્તી 37 કરોડ હતી જ્યારે મતદારોની સંખ્યા 17-18 કરોડની વચ્ચે હતી. તેથી જો આપણે પ્રતિ મતદારની વાત કરીએ તો ખર્ચ આશરે 80 પૈસા હતો અને જો આપણે કુલ વસ્તીની વાત કરીએ તો વ્યક્તિ દીઠ ખર્ચ 50 પૈસા હતો.

જો આ વખતે પ્રતિ વોટ ખર્ચ 1400 રૂપિયા થાય તો 40 ટકા લોકો મતદાન ન કરે તો આ લોકોને અંદાજે 60,000 કરોડ રૂપિયાનું નુકસાન થશે ?  ભારત સરકારે 2023-2024 લોકસભા ચૂંટણી માટે કુલ રૂ. 5,331.7 કરોડના ખર્ચની દરખાસ્ત કરી છે. આમાં પણ સમાવેશ થાય છે: